Wystawa przedstawia dzieje miasta od początków osadnictwa na tym terenie, które sięgają XI w. aż do wieku XVI, czyli powrotu ziemi oświęcimskiej do Korony. Do zwiedzania zaprasza para pierwszych książąt oświęcimskich Władysław i Eufrozyna. W 1179 r. Kazimierz Sprawiedliwy wydzielił spod jurysdykcji krakowskiej kasztelanię oświęcimską i przekazał ją wraz z Bytomiem i Siewierzem Mieszkowi I Plątonogiemu, księciu raciborskiemu. W ten sposób uzależnił te ziemie od Śląska. W poł. XIII w. Oświęcim otrzymał prawa miejskie na prawie niemieckim. Dogodne położenie u ujścia rzeki Soły do Wisły sprawiło, że miasto stało się ważnym ośrodkiem handlowym i gospodarczym. Ustanowiono targ, który był miejscem wymiany towarów, organizowano również doroczne jarmarki. Oświęcim znany był z hodowli ryb, które w specjalnych skrzyniach zw. sadzawicami płynęły na Zamek Królewski do Krakowa. Poza tym kupcy przywozili drewno, bydło, przyprawy korzenne, miód, wino i sukno. W poł. XIII w. miasto otrzymało ważne przywileje: solny, ołowiowy i sądowniczy. W mieście funkcjonowała oświęcimska miara soli – tzw. bałwany oświęcimskie, a liczni prasołowie, czyli kupcy solni zajmowali się handlem solą. Szlak solny biegł z Małopolski do południowo-wschodniej części Śląska, a ołowiowy z Krakowa przez Chrzanów do Cieszyna lub Bielska i dalej na Węgry. Poza tym miasto posiadało prawo miecza, czyli prawo do sądzenia spraw zagrożonych karą śmierci i jej wykonywania. Egzekucji dokonywał miejski kat na wzgórzu zamkowym bądź rynku. Około 1315 r. powstało księstwo oświęcimskie, którego stolicą stał się Oświęcim. W wyniku hołdu lennego złożonego przez Jana I Scholastyka w 1327 r. księstwo oświęcimskie znalazło się pod wpływami królów czeskich. Trudności wewnętrzne Czech odmieniły położenie Oświęcimia. W 1445 r. nastąpił podział księstwa a władcą został Jan IV. Jego rządy doprowadziły do sprzedaży księstwa oświęcimskiego królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi w 1457 r. Inkorporacja księstwa oświęcimskiego do Korony Królestwa Polskiego nastąpiła w XVI w. Prezentowany na wystawie halerz oświęcimski wybijano w miejscowej mennicy w latach 1445-1457 r. Oś czasu prezentuje przegląd najważniejszych wydarzeń związanych z miastem od XII w. do XVI w. Ciekawy, mało znany element ekspozycji stanowi reprodukcja renesansowych kafli piecowych znalezionych przy budowie fundamentów klasztoru salezjańskiego na początku 1900 r. Pierwsze dwa przedstawiają świętych Jerzego i Władysława, trzeci herb miasta Wrocław, czwarty herb Bielska, a na piątym widnieją herby Litwy, Śląska, Małopolski i Polski. Na najmłodszych czekają interaktywne gry o charakterze edukacyjnym. Pozwolą im poprzez zabawę poznać historię naszego grodu i zwyczaje jakie panowały na dworze.