Nr inw. MNS KW 18081, EI/4900
Wymiary: długość 51 cm, średnica czary głosowej 15,4 cm
Materiał: mosiądz

W zimnej izbie w chałupie z Gostwicy, gdzie zaaranżowana jest wystawa prezentująca wesele z początków XX wieku, wyeksponowana jest trąbka. Instrument umieszczony jest w kącie pomieszczenia, na specjalnej ławie przeznaczonej dla muzykantów, obok pozostałych instrumentów takich jak skrzypce, klarnet i kontrabas. Opisywany eksponat ma postać wąskiej metalowej rury skręconej w wydłużoną pętlę, z jednej strony zakończonej kielichowatym, profilowanym ustnikiem, z drugiej rozszerzającej się w czarę głosową. Zmiany wysokości dźwięku umożliwia zespół trzech zaworów z tłokami i klawiszami, osadzony pośrodku pętli. Na zewnętrznej stronie czary głosowej wyryty jest ozdobny napis „Alberto Sinfonia”.

Prezentowane w skansenie instrumenty stanowią „schyłkową” postać instrumentarium wiejskich kapel (zwanych potocznie „muzykami”) grających na Sądecczyźnie. W okresie I Rzeczpospolitej bardzo popularnym instrumentem były dudy, na co wskazują źródła historyczne dotyczące regionu. Niestety poza dokumentami i poszlakami w postaci nazw własnych czy tekstów przyśpiewek po dudach nie pozostał trwały ślad. Wyparte zostały przez skrzypce, które dawały większe możliwości melodyczne i które niejednokrotnie konstruowane były na wiejskich pastwiskach przez młodych adeptów gry. W XIX stuleciu wesela i wiejskie zabawy odbywały się w towarzystwie „muzyki” składającej się ze skrzypiec, które grały podstawową, wiodącą melodię oraz basu pełniącego rolę rytmicznego burdonu. Do tego archaicznego składu z czasem dołączyły skrzypce sekund wzmacniając sekcję rytmiczną, co było echem muzycznych rozwiązań stosowanych na dworach i pałacach Monarchii Habsburgów.

Instrumenty dęte, uznawane obecnie przez regionalistów za wyróżnik muzyki Lachów, upowszechniły się na sądeckiej wsi na pocz. XX wieku pod wpływem orkiestr dętych Cesarsko-Królewskiej armii Austro-Węgier. Młodzi mężczyźni zaciągnięci „w rekruty” by służyć Najjaśniejszemu Cesarzowi zafascynowani brzmieniem tychże instrumentów zaadaptowali je do potrzeb lokalnej społeczności. Najwcześniej w użytkowanie wszedł klarnet, w następnej kolejności obok niego pojawił się kornet o łagodniejszym, „cieplejszym” brzmieniu, który to zastąpiony został trąbką. Instrumentom dętym nadawano szczególną wartość, co wynikało z ich ograniczonej dostępności. Trąbka lub klarnet stanowiły duży wydatek, na jaki niewielu instrumentalistów mogło sobie pozwolić. Często trębacz lub klarnecista zamawiany był w odległe strony, przez co obszar jego działalności nie ograniczał się jedynie do kilku sąsiadujących ze sobą miejscowości. „Dęciaki” jak potocznie nazywa się te instrumenty, stanowiły kunsztowną ozdobę wykonywanej muzyki, świadczyły o wysokim poziomie wykonawczym kapeli, a także podnosiły prestiż wesela, na którym były użytkowane. Tylko najzamożniejsi gospodarze mogli pozwolić sobie, aby wesele uświetnione było brzmieniem tych instrumentów, podczas gdy zwyczajne spotkania towarzyskie odbywały się nierzadko przy akompaniamencie samych skrzypiec, heligonki, a nawet zwykłego liścia bzu.

„Muzyka” z początków poprzedniego stulecia odpowiadała na gusta swoich odbiorców zarazem je kreując. Każdy uczestnik wesela aby zatańczyć płacił pieniądze wrzucając je do basu, a następnie śpiewał improwizowaną przyśpiewkę na wybraną melodię. Obowiązkiem prymisty były odegrać podaną przez śpiewanego melodię. Nieumiejętne wykonanie melodii nierzadko mogło skończyć się pobiciem muzykanta. W repertuarze wiejskich kapel najpopularniejsze były polki, chętnie tańczone przez uczestników zabaw, od których najwięcej zręczności wymagała „wściekła polka”. Ciekawym tańcem był sztajer, wywodzący się z austriackiej Styrii, będący rodzajem tamtejszego lendlera, zaadoptowany na Sądecczyźnie w XIX stuleciu. Interesujący jest również krakowiak sądecki, stanowiący popis taneczny mężczyzn. Do obecnych niegdyś, a dziś zapomnianych przez zespoły folklorystyczne form muzyczno-tanecznych należą mazurki i oberki, zarejestrowane na Sądecczyźnie jeszcze w latach 50 XX wieku przez uczestników Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego.

Kamil Basta