Wiek XVII - XVIII to okres powodzi, pożarów, upadku gospodarczego i odbudowy Oświęcimia. W lipcu 1655 r. Oświęcim najechali Szwedzi. Grupa górali żywieckich pod wodzą starosty łodygowickiego Jana Torysińskiego obroniła miasto. Jednak po roku szwedzcy najeźdźcy wrócili dokonując w odwecie ogromnych zniszczeń. Ekspozycję wzbogacają reprinty obrazów polskiego batalisty Stanisława Batowskiego, a także oryginalne pistolety skałkowe z Francji z XVIII w. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. Oświęcim znalazł się pod zaborem austriackim. Miasto zmieniło się. Cesarzowa Maria Teresa wprowadziła własną monetę, która obowiązywała na terenie księstwa oświęcimsko-zatorskiego. Do obiegu trafiły srebrne 30 i 15 krajcarówki, które odpowiadały odpowiednio polskim dwuzłotówkom i złotówkom oraz miedziane szelągi (szylingi), warte 1/3 grosza polskiego. W 1782 r. wprowadzono dekret o kasacji domów zakonnych. Zlikwidowano klasztor Dominikanów. Cesarz Franciszek II potwierdził dotychczasowe przywileje dla Oświęcimia, rozszerzając je o prawo do 12 jarmarków rocznie. Nadał mu tytuł miasta municypalnego i zmienił jego herb. W latach 1820 -1850 miasto włączono do Związku Niemieckiego. W 1866 r. wojska pruskie przekroczyły pod Oświęcimiem granicę z zamiarem przejęcia dworca kolejowego i tym samym przerwania ważnego dla miasta połączenia Krakowa z Wiedniem. Zostały powstrzymane przez oddziały austriackie, a obrońca Oświęcimia ppłk. Aleksander hr Kálnoky otrzymał od władz miejskich tytuł honorowego obywatela miasta. W połowie XIX w. powstała w Oświęcimiu poczta. Rozwój kolei z ważnymi dla miasta połączeniami do Wiednia, Mysłowic i Krakowa przyspieszył powstanie dobrze prosperujących zakładów takich jak: Fabryka Wódek i Likierów Jakuba Haberfelda (1804 r.), Walcownia Cynku (1882 r.), Fabryka Tektury Dachowej, Produktów Chemicznych i Asfaltu Emila Kuźnickiego (1888 r.), Fabryka Nawozów Sztucznych „Agrochemia”, Fabryka Maszyn Rolniczych „Potęga” (1918 r.), Fabryka Konserw Rybnych i Wędzarnia Ryb „Atlantic” (1919 r.), Fabryka Wyrobów Żelaznych braci Stolarskich (1922 r.) i Fabryka Maszyn i Samochodów S.A. Praga Oświęcim (1929 r.). Na początku XX w. nasilił się ruch migracyjny. W efekcie na terenie oświęcimskiego Zasola powstała osada barakowa „Nowe Miasto”. Była schronieniem dla wyjeżdżających za chlebem do USA, Kanady, Brazylii i Argentyny. Powstało pierwsze biuro podróży Zofii Biesiadeckiej, które pełniło rolę urzędu pośrednictwa pracy dla emigrantów. Oświęcim był ośrodkiem rozwoju różnego rodzaju organizacji sportowych, harcerskich i paramilitarnych. Jednym z nich było powstałe w 1912 r. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, którego prezesem został Antoni Ślosarczyk. W 1914 r. wybuchła I wojna światowa, która wzbudziła wśród oświęcimian nadzieje na większą autonomię Galicji, na odbudowę państwa polskiego. Odbyły się liczne manifestacje patriotyczne. 31 sierpnia 1914 r. zawiązał się w mieście Powiatowy Komitet Narodowy z przewodniczącym Romanem Mayzlem, ks. Karolem Szałaśnym i Antonim Śmieszkiem. Miał on na celu zapoznać mieszkańców z ideą legionową i pozyskiwać fundusze na ten cel. Społeczeństwo oświęcimskie aktywnie włączyło się w pomoc legionistom. Organizowano różne akcje tj.: przedstawienia, sprzedaż kartek, odznak i broszur. Z Oświęcimia jako pierwsze do walki wyruszyły drużyny polowe „Sokoła” i oddziały „Strzelca”. Ważnym wydarzeniem dla miasta była wizyta Józefa Piłsudskiego ze swoim korpusem oficerskim. 7 lutego 1915 r. w hotelu Herza z inicjatywy PKN zorganizowano uroczysty wieczór na cześć I Brygady Legionów i ich komendanta. Powitano ich pieśnią Aleksandra Orłowskiego „Pod broń”. Józef Piłsudski podziękował zebranym i wyraził życzenie dla oświęcimian: „…aby w niedalekiej przyszłości, już nie pasmem granicznym, ale ważnym ośrodkiem polskim, stała się ta prastara piastowska ziemia.” Od sierpnia 1914 r. do kwietnia 1915 r. szeregi Legionów zasiliło ok. 649 ochotników z ziemi oświęcimskiej. Niezwykłą walecznością odznaczyli się m.in: Stanisław Jęczalik, Izydor Hirsch, Jan Leśniak, Karol Laszczak, Adam Orłowski i Leopoldyna Stawecka.