Materiał: papier, druk
Wymiary: w ramie: 46 x 57,5 cm, w świetle obrazu: 41 x 52,5 cm
Datowanie: koniec XIX w.
Miejsce pochodzenia: Stary Sącz (woj. małopolskie, pow. nowosądecki); miejsce druku: Drezno

Wędrując po wiejskich chałupach w sądeckim skansenie można zobaczyć liczne obrazy, najczęściej oleodruki, o treści niemal wyłącznie religijnej. W licznych europejskich drukarniach powstawały jednak także oleodruki i litografie przedstawiające szeroki zakres tematyki świeckiej: pejzaże, sceny rodzajowe i mitologiczne, martwe natury, alegorie, portrety władców i przedstawicieli rodzin panujących, sceny historyczne i batalistyczne. Obrazy o innej niż dewocyjna tematyce zdobiły raczej domy mieszczan, szlachty czy inteligencji. Wśród ludności wiejskiej przed II wojną światową i w czasach wcześniejszych zdarzały się bardzo rzadko. Na ekspozycji skansenu można jednak wskazać kilka takich miejsc – pojawienie się obrazów o świeckiej tematyce wiąże się zwykle z jakąś szczególną cechą danej rodziny czy środowiska.

Charakterystycznym przykładem jest dom z Zagorzyna należący niegdyś do Wincentego Myjaka, zagorzyńskiego wójta, a także posła partii PSL (później PSL Piast) do Sejmu Krajowego we Lwowie (od 1908 roku) i do Rady Państwa w Wiedniu (od 1911 roku). Już sama architektura wyróżnia to domostwo na tle typowych wiejskich zabudowań, szczególnie biegnący przez całą długość ganek ze snycerskimi zdobieniami nawiązującymi do architektury uzdrowiskowej. Również wyposażenie wnętrza łączy tradycyjne wiejskie elementy z wpływami kultury mieszczańskiej, co odzwierciedla tryb życia właściciela, wywodzącego się z chłopskiej rodziny, ale wykształconego i obracającego się wśród politycznych elit Galicji i Austro-Węgier. Przykładem tego są obrazy, obok tradycyjnych wizerunków o charakterze religijnym można tam zobaczyć pejzaże malowane techniką olejną oraz fotograficzne portrety właściciela.

Na bocznej ścianie w gabinecie posła znajduje się barwna litografia ukazująca scenę batalistyczną. Obraz oprawiony w wąską czarną ramę, ujęty jest w czarne passe partout ze złotą bordiurą ozdobioną na narożach motywami roślinnej wici. W dolnej części na czarnym tle widnieje podpis w języku niemieckim: „GefechtbeiPrerau [tytuł ozdobną frakturą] / zwischen den preuſs Husarenund der sächs. Reiterei, / am 15. Juli 1866”. W tłumaczeniu: „Potyczka pod Przerowem / pomiędzy pruskimi huzarami a jazdą saksońską, 15 lipca 1866”. Powyżej umieszczono napis dotyczący miejsca powstania obrazu, wykonany drobnym drukiem i obecnie niemal nieczytelny. Można jedynie odcyfrować, że litografia powstała w Dreźnie. Zgodnie z tytułem tematem litografii jest potyczka w pobliżu miasta Przerów na Morawach (teren dzisiejszych Czech), na froncie wschodnim wojny prusko-austriackiej. W potyczce oddział pruskich huzarów (na obrazie po lewej stronie, w niebieskich mundurach) starł się z oddziałem jazdy saksońskiej (Saksonia walczyła po stronie Austrii) – ukazanym w prawej części kompozycji, w czerwonych mundurach.

Wojna prusko – austriacka toczyła się w okresie od 16 czerwca do 23 sierpnia 1866 i została wywołana przez Prusy, dążące do zjednoczenia krajów niemieckich pod swoją dominacją. Pretekstem był konflikt o Szlezwik-Holsztyn, przejęty wspólnie przez Prusy i Austrię od Danii w 1864 roku. Królestwo Prus zostało wsparte przez Królestwo Włoch (dążące do odzyskania Wenecji będącej wówczas pod władzą austriacką) oraz kilka krajów Związku Niemieckiego. Sojusznikami Cesarstwa Austriackiego były m.in. Saksonia, Królestwo Hanoweru i Królestwo Bawarii. Działania wojenne miały miejsce przede wszystkim w Czechach, a także w Niemczech i we Włoszech. Austriakom udało się zwyciężyć w bitwie pod Trutnovem 27 czerwca oraz odnieść parę zwycięstw nad Włochami, jednak przewaga była od początku po stronie pruskiej, m.in. za sprawą nowocześniejszego uzbrojenia. Do decydującej bitwy doszło 3 lipca pod Sadową (okolice miasta Hradec Králové), wojska austriackie pod dowództwem gen. Ludwika von Benedeka zostały rozbite przez armię pruską dowodzoną przez gen. Helmutha Karla Bernharda von Moltke, szefa sztabu generalnego armii pruskiej. 24 lipca cesarz Franciszek Józef I skapitulował, a wojna zakończyła się pokojem podpisanym w Pradze 23 sierpnia, w wyniku którego Prusy i Włochy zaspokoiły swoje roszczenia terytorialne, a dalszy proces jednoczenia Niemiec odbywał się bez udziału Austrii, a pod przewodem Prus. Warto nadmienić, że udział w wojnie po obydwu stronach brali liczni żołnierze narodowości polskiej, pochodzący z terenów zaboru pruskiego oraz z Galicji.

Przedstawiona na litografii potyczka była częścią większego starcia określanego jako bitwa pod Tovačovem. Rozegrała się ona na zachód od Przerowa i ostatecznie zakończyła przegraną Austrii. Miasto Przerów (po czesku Přerov, po niemiecku Prerau), w pobliżu którego odbyło się to starcie, leży na Morawach, nad rzeką Beczwą, w kraju ołomunieckim, a obecnie liczba jego mieszkańców nie przekracza 45 tysięcy. Od dawna znajdowało się na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych biegnących przez Morawy, a od czasu budowy kolei w XIX w. stało się stacją węzłową łączącą linie prowadzące do Ołomuńca i Pragi, do Warszawy przez Ostrawę, do Wiednia i do Brna. Można tam zobaczyć piękną starówkę, zamek obecnie mieszczący muzeum oraz w znacznej części zachowane mury miejskie.

Litografia w chałupie z Zagorzyna to nie jedyny eksponat w sądeckim skansenie związany z Przerowem. Posiadamy w naszych zbiorach także młockarnię sztyftową (popularnie zwaną „galasiorką”) wyprodukowaną właśnie w tym mieście, o czym świadczy napis na jej obudowie.

Bogusława Błażewicz