Nr inw. MNS KW2616, EI/1077
Materiał: fabryczny perkal bawełniany, drukowany, taśma pasmanteryjna
Wymiary: długość 85 cm, obwód w talii 70 cm, obwód dołem 272 cm
Datowanie: lata 20. XX w.
Miejsce pochodzenia: Łącko (pow. nowosądecki, woj. małopolskie)

Spódnica przewieszona na żerdce w izbie w lachowskiej chałupie z Podegrodzia należała zapewne do starszej kobiety. Niegdyś noszona do stroju wyjściowego, z czasem podniszczona i spłowiała służyła jako ubiór codzienny. Jest uszyta z fabrycznego perkalu bawełnianego o splocie płóciennym, drukowanego we wzór roślinny w czarnym kolorze – duże kwiaty i wijące się między nimi drobne gałązki porzeczki. Tło tworzą pionowe, faliste prążki różnej grubości, co daje efekt ciemnoszarych, rozmywających się pasów. Czarna jest także taśma pasmanteryjna, którą podszyto dolną krawędź spódnicy. W tradycyjnej wiejskiej społeczności osobom starszym nie wypadało nosić ubrań w jasnych kolorach. Także w okresach postu, adwentu, a szczególnie żałoby obowiązywała, już bez względu na wiek, odzież w stonowanych, ciemnych barwach. Te zwyczajowe normy dotyczyły szczególnie ubiorów kobiecych.

Wśród wiejskich kobiet spódnice z drukowanych materiałów stały się modne w połowie XIX stulecia. Były to tzw. „farbówki”, popularne szczególnie na góralszczyźnie, ale noszone także przez Laszki. Początkowo szyto je z domowych płócien barwionych i drukowanych metodą batikową w warsztatach farbiarskich, w naszym regionie działających m.in. w Muszynie oraz w Lubowli na Spiszu Płótna były zwykle dwubarwne – granatowe, indygowe lub „siwe”, czyli szaroniebieskie, w białe, czerwone albo żółte drobne, gęste wzory. Kobiety ze wsi lachowskich najczęściej wybierały rzucik w łezki, kropeczki, kwiatki, a także owoce np. śliwki albo jeżyny. Pod koniec XIX w. domowe płótna zastąpione zostały przez fabryczne perkale, drukowane w podobne wzory. Dziewczęta i młode kobiety najchętniej nosiły „różowiaki”, czyli spódnice z wzorzystych perkali w różowo-biało-wiśniowej kolorystyce. Z czasem u Lachów stały się one typowym elementem świątecznego stroju panieńskiego. Kobiety w średnim wieku oraz starsze gospodynie na świąteczne spódnice kupowały perkale w kolorach szarym, granatowym lub fioletowym, a gdy poszerzył się asortyment „kramnych” materiałów – także wełenki. Kmiece żony lubiły cienkie wełenki w kolorze czerwonym, a także jaskraworóżowe lub turkusowe, tkane w pionowe, białe paseczki. Kobiety w bardziej zaawansowanym wieku nosiły spódnice z gładkich wełen, w zdecydowanych, ciemnych kolorach, np. bordowe, zielone czy granatowe.

Do początków XX w. spódnice noszone przez wiejskie kobiety były długie niemal do kostek, fałdziste i mocno marszczone w talii. Te świąteczne szyto z 6-7 szerzyn („półek”) materiału, dołem miały więc nawet około 5 metrów szerokości. Dół podszywano pasem sztywnego płótna, a krawędź, dla usztywnienia i wzmocnienia, obszywano fabryczną tasiemką lub „szczotką”, czyli taśmą z gęstymi włoskami. Dzięki temu spódnica zyskiwała rozłożysty, dzwonowaty kształt. Efekt podkreślały także mocno krochmalone, płócienne halki wkładane pod spód. Często kobieta ubierała kilka spódnic na raz, na wierzch najbardziej paradną, pod spód starsze, podniszczone, a zimą ciepłe spódnice z barchanu. Zastępowały one bieliznę. We wsiach lachowskich majtki zaczęły się upowszechniać dopiero w latach 30. XX w., jednak jeszcze wtedy zdarzało się, że starsze kobiety uważały tę część garderoby za nieprzyzwoitą i niezdrową. Wcześniej funkcję spodniej bielizny spełniał „nadołek”, czyli pas gorszego i tańszego płótna, doszywany do koszuli na wysokości bioder i sięgający do kolan.

Spódnice dekorowano poziomymi zaszewkami, naszywanymi wstążkami w kontrastowych kolorach lub koronką. Ozdobą wzorzystych spódnic perkalowych były wite wzory z cienkich, czarnych tasiemek. Ulubione były motywy liści dębu i pętliczek.

Joanna Hołda