Centrum Historii i Kultury Romów w Oświęcimiu zostało powołane do życia pod koniec stycznia 2024 roku. Wtedy to nastąpiła historyczna chwila, gdyż jednostka ta stała się pierwszą i jedyną publiczną instytucją kultury mającą zachować materialne i niematerialne dziedzictwo mniejszości Romów w Polsce. Nowa instytucja będzie zajmować się pielęgnowaniem i upowszechnianiem wiedzy o kulturze, tradycji oraz historii romskiej, w tym o bolesnym holokauście romskim. Ponadto jednymi z najważniejszych wartości promowanych przez Centrum będzie tolerancja oraz świadomość kulturowa, a także tworzenie wielokulturowej przestrzeni do rozmów, nauki i dyskusji.

W Centrum Historii i Kultury Romów w Oświęcimiu można oglądać wystawy stałe. Wystawa "Romowie - historia i kultura" przedstawia zmienne koleje romskiego losu. Ekspozycja zwraca uwagę na motyw wędrówki Romów oraz ich kontakty z innymi ludźmi. Drugą dostępną wystawą jest "Przenikanie kultury. Romowie kiedyś i dziś", która jest odpowiedzią na zainteresowanie kwestiami kultury mniejszości, prawami człowieka, tolerancji oraz przeciwdziałaniu dyskryminacji.

Inicjatorem stworzenia Centrum Historii i Kultury Romów w Oświęcimiu było Stowarzyszenie Romów w Polsce, które powstało w 1992 roku. Za cel postawiło sobie tworzenie warunków do pełnego uczestnictwa Romów w życiu narodu polskiego, którego czują się obywatelami, mimo własnej specyficznej tożsamości. Oprócz działalności, która ma poprawić sytuację społeczną, ekonomiczną i kulturalną Romów, stawia sobie za cel także upamiętnienie eksterminacji Romów przez hitlerowców. Działania te realizowane są poprzez prowadzoną na szeroką skalę działalność naukową i wydawniczą, organizowanie uroczystości i wystaw. W strukturach Stowarzyszenia funkcjonuje Romski Instytut Historyczny, jedyna taka instytucja w Polsce, która jest placówką naukowo-badawczą.