Wyżyna Krakowsko-Częstochowska lub po prostu Jura, to znana kraina na mapie atrakcji turystycznych. Zachwycające krajobrazy, doliny potoków, lasy, wyeksponowane skały i zamki przyciągają zwiedzających oraz zachęcają do spacerów i eksploracji terenu. Teren Jury jest tak cenny, że na jej małopolskiej części utworzono park narodowy oraz aż 6 z 11 parków krajobrazowych województwa małopolskiego.
Tenczyński Park Krajobrazowy
Dolina Mnikowska to jedna z najpiękniejszych dolin Jury nienależąca do tzw. Dolinek Krakowskich. Obecnie rezerwat przyrody, ale od wieków miejsce urokliwe i tajemnicze. Tutaj na tajemnych schadzkach spotykali się najbardziej znani polscy kochankowie: przyszły król polski Zygmunt August z Barbarą Radziwiłłówną. Obecnie na skałach można podziwiać malowidło przedstawiające Matkę Bożą autorstwa Eliasza Radzikowskiego namalowane w 1863 r.
Na najwyższym punkcie Garbu Tenczyńskiego, na wierzchołku wulkanu, stoją malownicze ruiny zamku Tenczyn w Rudnie, zbudowanego w pierwszej połowie XIV wieku przez Andrzeja Tęczyńskiego - wojewodę krakowskiego. Dziś możemy oglądać pozostałości reprezentacyjnego zamku górnego z dziedzińcem i krużgankami, zamku dolnego, kaplicy, wieży bramnej oraz systemu obronnego, głównie w postaci: baszt, bastei, fosy oraz barbakanu z szyją ubezpieczającą wjazd na zamek. Całość stanowi niezwykły przykład warowni obronnej, przebudowywanej i udoskonalanej, w związku z postępem sztuki obronnej.
Na zachód od Krakowa, ponad szosą do Libiąża już z daleka widać wyniosłe, zalesione wzgórze. Na jego szczycie niczym wapienna turnia wyrasta potężna baszta z białego kamienia. Choć z daleka widać tylko wieżę, to pośród drzew skrywają się tu mury okazałego Zamku Lipowiec z XIII w. Wówczas to biskupi krakowscy wznieśli twierdzę, pozostającą w ich rękach aż do rozbiorów Polski. Choć od początku XIX stulecia budowla jest w ruinie, to jednak mury zabezpieczono i przystosowano do zwiedzania. Nowe schody wiodą aż na wieżę. Można też obejść puste, częściowo zawalone wnętrza, a także obejrzeć niewielką ekspozycję w zrekonstruowanych pomieszczeniach pierwszego piętra zamku. Zobaczymy tu stare zdjęcia i grafiki zamku oraz niewielką kolekcję różnych przedmiotów znalezionych pośród ruin.
U stóp wzgórza Lipowiec warto odwiedzić Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie. Zabudowania skansenu przybliżają tradycję i kulturę mieszkających niegdyś na tych terenach Krakowiaków Zachodnich. Oprócz ciekawych, pięknie zrekonstruowanych przykładów budownictwa wiejskiego i małomiasteczkowego znalazły się tu także wspaniały XVII-wieczny kościół z Ryczowa, w którym nadal odbywają się nabożeństwa oraz malowniczy XVIII-wieczny dwór z Drogini. W sumie w skansenie wśród zieleni stoi 25 cennych budynków i obiektów gospodarczo-rzemieślniczych (nie licząc małej architektury). Zagrody chłopskie z oryginalnym wyposażeniem są otoczone sadami i ogródkami kwiatowymi, a zespół małomiasteczkowy tworzy enklawę nawiązującą charakterem do niegdysiejszych rynków.
Park Krajobrazowy Orlich Gniazd
Rezerwat Pazurek „Pazurek” koło Olkusza to idealne miejsce na spacer w otoczeniu jurajskiej przyrody i krótką wycieczkę, by doświadczyć „Jury w pigułce”. Wędrówkę można rozpocząć z niewielkiego leśnego parkingu, przy drodze 783 przed miejscowością Pazurek lub spod dworca PKP w Jaroszowcu. Przez teren rezerwatu prowadzi kilka szlaków: tworząca ponad 5 km pętlę ścieżka dydaktyczna oznaczona kolorem czerwonym, dwa niebieskie szlaki łącznikowe, a także zielony pieszy szlak turystyczny. W bukowych i jaworowych lasach znajdują się stanowiska wielu chronionych i zagrożonych gatunków flory, w tym wiele rzadkich storczyków. Niezwykłą atrakcją są wysokie, wapienne ostańce o niezwykłych kształtach. Najwyższym wzniesieniem rezerwatu są Zubowe Skały (440,6 m n.p.m.) tworzące skalne miasto. Podczas spaceru warto zwrócić uwagę na leje krasowe, powstałe m.in. poprzez zapadnięcie się stropu jaskiń, widoczne jako okrągłe lub eliptyczne zagłębienia terenu. Na amatorów wspinaczki skałkowej po drugiej stronie drogi 783 czeka kompleks skalny „Pazurek II” z kilkunastoma drogami wspinaczkowymi o zróżnicowanym stopniu trudności.
Idealnym miejscem zarówno na spacer jak i na wycieczkę rowerową jest Dolina Wodącej. Ta nadal nieodkryta jurajska dolina rozciągająca się od Domaniewic do Smolenia w woj. śląskim. Spacer można rozpocząć z niewielkiego, leśnego parkingu w miejscowości Domaniewice skąd prowadzi niebieski Szlak Warowni Jurajskich. Niezwykłym miejscem jest wznoszący się nad doliną kompleks skalny Grodzisko Pańskie, gdzie w średniowieczu istniał niewielki gród, a w XVII wieku, w jednej z jaskiń działała pracownia fałszerza monet. Wzdłuż zielonego szlaku prowadzącego do Grodziska niedawno została utworzona Droga Krzyżowa z ciekawymi, drewnianymi rzeźbami – dziełem miejscowego twórcy. Wiele zagadek kryje Jaskinia Biśnik, która jest najstarszym stanowiskiem jaskiniowym neandertalczyka w Polsce. Popularnym miejscem wycieczek są Zegarowe Skały w Smoleniu. W zespole skalnym znajduje się m.in. Jaskinia Jasna i ciekawa Jaskinia Zegar, w której znaleziono wyroby krzemienne oraz kości zwierzęce, m.in. niedźwiedzia jaskiniowego i renifera. Wyniosłe skały na obrzeżach doliny są popularnym miejscem uprawiania wspinaczki. Podczas spaceru doliną warto odwiedzić polanę Psiarskie, gdzie podczas wojny znajdowała się baza partyzancka Batalionu AK „Surowiec”.
Jedną z największych atrakcji turystycznych ziemi olkuskiej jest Pustynia Błędowska, nazywana „Polską Saharą". Stanowi unikat przyrodniczy i geograficzny w skali europejskiej. Powierzchnia pustyni rozciągającej się od Błędowa na zachodzie do Klucz na wschodzie i Chechła na północy, podzielona jest doliną rzeki Biała Przemsza. Średnia miąższość piasków wynosi 40 m (maksymalnie do 70 m). Znajduje się w granicach Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i jest częściowo objęta specjalną ochroną. Przy Pustyni Błędowskiej znajdują się trzy punkty widokowe: Dąbrówka z poligonem wojskowym, Róża Wiatrów z drewnianą platformą widokową i Czubatka górująca nad miejscowością Klucze.
Dłubniański Park Krajobrazowy
Jurajska rzeka Dłubnia jest jednym z głównych walorów przyrodniczych Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego i to od niej pochodzi nazwa Parku. Dawniej wzdłuż rzeki funkcjonowało wiele młynów, tworząc charakterystyczny krajobraz, a rzeka była nazywana „gorącą”, gdyż rzadko zamarzała zimą. Było to spowodowane obfitością płynącej nią niegdyś wody i szybkością nurtu. Do dnia dzisiejszego młynów zachowało się niewiele, a w krajobrazie, obok doliny rzeki, przeważają pola uprawne. Zachwycają tamtejsze malownicze źródła: Źródło Hydrografów w Imbramowicach i Źródło Jordan w Ściborzycach, a to nie koniec atrakcji tego miejsca.
Powyższe miejsca to tylko niewielka część z szerokiego wachlarza atrakcji Jury. Zachęcamy do odwiedzenia wszystkich. W tym pomogą przewodniki wydane przez Zarząd Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego:
