Pierwsza w Polsce Fabryka Lokomotyw „FABLOK” S.A. została założona w Chrzanowie w 1919 r. Na decyzję o wybraniu Chrzanowa jako miejsca lokalizacji fabryki miał wpływ fakt, że od 1856 roku przez Chrzanów przebiegała linia kolejowej Kraków-Wiedeń, a infrastruktura techniczna regionu chrzanowskiego była bardzo rozbudowana. Pierwszą lokomotywę – parowóz serii Tr21 wyprodukowano 7 kwietnia 1924 r. Z chrzanowskiej fabryki w 1936 r. wyszły również najnowocześniejsze w tamtych czasach luxtorpedy wykorzystywane w szybkich kolejowych połączeniach międzymiastowych. Jedna z luxtorped w 1936 r. ustanowiła do dziś niepobity rekord szybkości przejazdu na trasie Kraków - Zakopane: 2h 18 minut. Przez lata oprócz różnych typów lokomotyw, w tym najbardziej popularnej lokomotywy spalinowej SM42, fabryka produkowała także: wagony, pługi śnieżne, walce, koparki, żurawie, przekładnie tramwajowe i wozy wiertnicze. Po wielu przekształceniach i długim procesie prywatyzacji, od 2001 r. spółka działa pod swoją pierwotna nazwą.
Wielu mieszkańców Chrzanowa spędziło w fabryce wiele lat swojego życia, a dziedzictwo z nią związane jest dla nich bardzo ważne. Dlatego powstał "Szlak Fabloku", który prócz niewątpliwych walorów turystycznych, jest również czymś, co łączy mieszkańców Chrzanowa, związany jest z ich tożsamością.
"Szlak Fabloku" to wybranych 17 miejsc związanych z zakładami. Propozycję trasy spaceru, który pozwoli zobaczyć wszystkie miejsca, zaznaczono na mapie.
- (A) Cyfrowy Fablok - Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie, ul. Broniewskiego 61 C
Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie prowadzi Cyfrowe Archiwum Ziemi Chrzanowskiej. Zgromadzono w nim zdjęcia, dokumenty, listy, pamiętniki i relacje dotyczące Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce Fablok w Chrzanowie, które udostępniane są do celów edukacyjnych czytelnikom, regionalistom i poszukującym wiedzy o regionie. - (B) Parowóz wąskotorowy T49 „Ryś” ustawiony jako pomnik na Placu Tysiąclecia
Parowóz T49 „Ryś” produkowano w Fabloku według wzoru niemieckiego parowozu Riesa w latach 1946-1950. Przeznaczony do pracy głównie na kolejach leśnych i przemysłowych. - (C) Pamiątki z Fabloku w Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich
W budynku Muzeum warto zobaczyć stałą wystawę poświęconą Pierwszej Fabryce Lokomotyw w Polsce, na której znajdują się m.in. akcje spółki projektu Józefa Mehoffera, medale, certyfikaty, wydawnictwa, prospekty reklamowe, archiwalne zdjęcia i prasę zakładową. Cennym nabytkiem jest makieta zakładu oraz oryginał Dyplomu Złotego Medalu zdobytego na Światowej Wystawie w Paryżu w 1937 r. za parowóz Pm36-1. - (D) Kamienice dla urzędników Fabloku al. Henryka 61, ul. Sokoła 23, ul. Paderewskiego 2
Modernistyczne budynki wybudowane zostały przed 1927 rokiem przy al. Henryka 61 i al. Henryka 64 (obecnie ul. Paderewskiego 2). W 1925 roku w podobnym stylu wybudowano dwupiętrowy dom przy ul. Sokoła 23 dla dyrektorów Fabloku. - (E) Kompleks budynków przy ulicy Fabrycznej
- Stacja Fablok - Dworzec kolejowy Chrzanów
Po wybudowaniu fabryki, z dworca korzystali dojeżdzający do pracy robotnicy. Mieszkańcy, dla odróżnienia od drugiej stacji w mieście, do właściwej nazwy Chrzanów dodawali Fablok. - Szkoła Tysiąclecia - Szkoła Podstawowa nr 5 w Chrzanowie
Szkoła Podstawowa nr 5 w Chrzanowie została oddana do użytku w 1963 r. Wybudowano ją jako dar pracowników Fabloku. Uzupełniała kompleks infrastruktury społecznej wokół fabryki. - Przedszkole - Przedszkole Samorządowe nr 11
Program osiedli robotniczych przy Fabloku w 1926 r. uzupełniono o ochronkę - przedszkole, które było utrzymywane ze środków fabryki. Było bezpłatne dla dzieci pracowników w wieku od 3 do 6 lat. - Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce - Fablok Chrzanów
Zespół zabudowy przemysłowej z lat 1921-1924 nacechowany awangardowymi, jak na ówczesne czasy, żelbetowymi, wielonawowymi konstrukcjami. Zastosowane śmiałe rozwiązania konstrukcyjne uznawane są za wybitne osiągnięcie architektury przemysłowej w Polsce tamtego okresu. - Prywatna Męska Szkoła Mechaniczna Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce S.A.
Szkoła powołana została 9 marca 1945 roku jako szkoła zakładowa do kształcenia przyszłych pracowników. - Zabytkowy parowóz - Parowóz towarowy Ty42 przy ul. Fabrycznej
Parowóz towarowy Ty42 to lokomotywa konstrukcji niemieckiej, produkowana masowo w wielu fabrykach europejskich podczas II Wojny Światowej, znany był także jako niemiecka lokomotywa wojenna Kriegslokomotive. Od 1945 roku do końca eksploatacji trakcji parowej była to najliczniejsza seria parowozów użytkowanych w Polsce.
- Stacja Fablok - Dworzec kolejowy Chrzanów
- (F) Kolonia Fabryczna - Domy dla urzędników i majstrów z Fabloku
Wybudowane w latach 1921-1924 pierwsze osiedle zakładowe. Mieszkania w domach urzędniczych, jak na ówczesne czasy, posiadały wysoki standard – elektryczność, wodociąg, toalety i wanny. Mieszkania dla robotników były mniejsze i skromniejsze. Robotnicy mogli korzystać bezpłatnie z łazienki fabrycznej. - (G) Kolonia Rospontowa - Domy robotnicze dla pracowników Fabloku
Wybudowane w latach dwudziestych kolejne, obok Kolonii Fabrycznej, osiedle zakładowe. Zespół budynków w stylu modernistycznym. Parterowe wille bliźniaki przeznaczone były dla urzędników. W 1928 r. rozpoczęto budowę osiedla przy ul. Metalowców. Do 1935 roku powstało tam 12 domów dwurodzinnych. - (H) Kościół na Rospontowej - Parafia Matki Bożej Ostrobramskiej
Kościół powstał w latach 1935-1939 z inicjatywy pracowników Fabloku, przy wsparciu dyrekcji fabryki, jako zwieńczenie budowy kolonii robotniczej na terenie Rospontowej. Projekt wykonał arch. Stanisław Oszacki z Chrzanowa. Budowlę wzniesiono w stylu modernistycznym, wykorzystując do tego celu zasoby miejscowego dolomitu, wapienia oraz cegły. Tutaj 16 listopada 1974 roku, w związku z obchodami Roku Świętego, Karol Wojtyła odprawił mszę świętą. - (I) Stadion Towarzystwa Sportowego Fablok
Klub sportowy pod nazwą Towarzystwo Sportowe Fablok powołano w 1926 roku. Budowę stadionu rozpoczęto w 1927 roku, a już jesienią na boisku piłkarskim, TS Fablok rozgromił KS Trzebinia 6 do 1. Stadion ukończono w 1928 roku; obok boiska piłkarskiego obejmował on tor kolarski o nawierzchni żużlowej i boisko lekkoatletyczne. W 1928 r. rozszerzono działalność klubu i zmieniono nazwę na Towarzystwo Sportowo-Oświatowe Fablok. - Staw w Kościelcu
W tym miejscu warto zakończyć spacer śladami Fabloku. Jest to staw rekreacyjny przyjazny dla wędkarzy. W Kościelcu mieszkało wielu pracowników Fabloku, którzy często w ubraniach roboczych szli do i z pracy na skróty przez pola.
Śląska Biblioteka Cyfrowa udostępnia spacerownik "Szlakiem Fabloku" wydany przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Chrzanowie w 2019 r. - w setną rocznicę powstania fabryki. Tekst spacerownika posłużył za podstawę przedstawionych opisów miejsc na "Szlaku Fabloku".
Więcej informacji na temat Szlaku Fabloku można znaleźć na stronie: http://szlakiemfabloku.chrzanow.pl/
Szlak można zwiedzić również w interesującej formie questu, który zaczyna się przy budynku dawnej dyrekcji Fabloku przy ul. Fabrycznej 16. Przewodnikiem na trasie jest Kazimierz Zembrzuski – znany konstruktor parowozów. Quest jest trasą nieoznakowaną w terenie, którą można przejść w dogodnym czasie, co zajmuje około 1,5 godziny. Uważnie czytaj i rozwiązuj wierszowane zagadki, by rozszyfrować końcowe hasło, które doprowadzi Cię do skarbu – pamiątkowej pieczęci. Link do pobrania questu: https://questy.org.pl/quest/spacer-z-widokiem-na-lokomotywe. Quest dostępny jest również w aplikacji mobilnej „Questy – wyprawy odkrywców” do ściągnięcia bezpłatnie z Google Play i App Store.
