Kościół Znalezienia Krzyża Świętego Ochotnica Dolna
ul. Centrum 102, 34-452 Ochotnica Dolna
Region turystyczny: Gorce i Beskid Wyspowy
W 1566 roku obok cmentarza zbudowano pierwszy drewniany kościół należący do parafii w Tylmanowej, który spłonął w 1813 roku. Obecny kościół budowano w latach 1813–1816, a przebudowywano w 1849 roku. Około 1899 roku dobudowano dwie kaplice boczne i poszerzono cmentarz, wzniesiono zakrystię, zmieniono oszalowanie, wzmocniono wieżę i odnowiono kaplicę, kościół otoczono kamiennym murem. W 1912 roku gontowy dach pokryto blachą. W 1925 roku we wsi erygowano parafię. Remonty przeprowadzono w latach 1928–1930 oraz w 1948 roku, a ostatni gruntowny w 2010 roku.
To drewniana, jednonawowa budowla orientowana, bezstylowa o konstrukcji zrębowej, oszalowana pionowymi deskami. Składa się z nawy z dobudowanymi dwiema symetrycznymi kaplicami, węższego prezbiterium zamkniętego ścianą prostą, z przylegającymi do niego zakrystią i niewielką kaplicą. Prezbiterium i nawę kryje blaszany, dwuspadowy dach jednokalenicowy z baniastą, barokową wieżyczką na sygnaturkę nad prezbiterium. Od frontu znajduje się kwadratowa wieża konstrukcji słupowej, przedzielona okapem na dwie kondygnacje i kryta pseudobarokowym, baniastym hełmem z latarnią.
W nawie strop jest płaski, prezbiterium kryje pozorne sklepienie kolebkowe. Portal do nawy wycięty jest w tak zwany ośli grzbiet. Zabytkowe wyposażenie pochodzi z pofranciszkańskiego klasztoru i kościoła w Nowym Sączu, skasowanych na początku XIX wieku. Na uwagę zasługują trzy późnobarokowe ołtarze z początku XVIII wieku. W ołtarzu głównym umieszczono rzeźbiony, barokowy krucyfiks z XVII wieku, a w bocznym ołtarzu barokowy obraz świętego Franciszka z XVII wieku. Jest tu też późnobarokowa ambona z XVIII wieku oraz organy z 1746 roku wykonane przez Johanna Georga Nesslinga i przeniesione z kościoła ewangelickiego w Grodziszczu. Strop i ściany pokrywa ornamentalno-figuralna polichromia z XIX wieku.
Obok kościoła, wśród starych, pomnikowych lip, stoi współczesna wolnostojąca dzwonnica. Na plebani znajduje się mini-galeria malarstwa na szkle, autorstwa miejscowego proboszcza. Na pobliskim cmentarzu, który w 1994 roku powiększono i odnowiono kamienne ogrodzenie, znajduje się grób Tetmajerów, gdyż w XIX wieku należał do nich miejscowy dwór, oraz zbiorowa mogiła ofiar pacyfikacji z grudnia 1944 roku, z tak zwanej krwawej wigilii. W hołdzie ofiarom tych wydarzeń w 1964 roku na placyku naprzeciwko kościoła postawiono pomnik przedstawiający młodą góralkę Marię Kawalec, która z dzieckiem na ręku zginęła próbując ratować je z pożogi.
Drewniany kościół znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.