W 1828 roku Austriacy sprzedali dobra szczawnickie poczmistrzowi Janowi Podhajeckiemu, który zakupił je za pieniądze Józefiny i Stefana Szalayów, by w 1834 roku przekazać im Szczawnicę formalnie. W 1839 roku przejął ją po rodzicach Józef Szalay i założył uzdrowisko. Wzniósł pierwsze zaprojektowane przez siebie budynki zdrojowe, urządził Park Górny, zakrył koryto Szczawnego Potoku pod placem Dietla i reklamował uzdrowisko, które w 1876 roku przekazał krakowskiej Akademii Umiejętności. W 1909 roku odkupił je hrabia Adam Stadnicki, a gwałtowny rozwój miasta nastąpił w latach 60-tych XX wieku. Zabudowa górnej, zdrojowej części miasta znajduje się w dolince Szczawnego Potoku, to tu można zobaczyć wille i pensjonaty z XIX wieku w stylu szwajcarsko-tyrolskim. Są to drewniane domy dwu- lub trzypiętrowe, z werandami, gankami i wieżyczkami oraz bogatą dekoracją snycerską. Najpiękniejsze z nich, zachowane bez większych zmian od połowy XIX wieku, wznoszą się w okolicy placu Dietla i przy odchodzącej od niego ulicy Jana Wiktora.

Najstarszym budynkiem w uzdrowisku jest Dwór Szalayów z 1839 roku, a wśród willi uwagę zwracają: Szwajcarka, Holenderka i Pałac oraz Brat, Siostra i Dworzec Gościnny. Poza tym: Alma, Danusia, Limba, Marta, Palma, Pod Bogarodzicą, Stara Kancelaria, Szalay i Wanda. W pijalni wód z 1863 roku działa kawiarnia i galeria. Nieczynne jest Sanatorium Świerki z 1860 roku. Zachwycają zdobieniami Zdrój Waleryi i Zdrój Magdalena.

W okolicach Szczawnicy warto odwiedzić wsie Jaworki i Szlachtowa w Dolinie Grajcarka, które dawniej zamieszkiwała ruska grupa etniczna, z której do dziś zachowały się murowane cerkwie. Chronione wąwozy Biała Woda i Homole są atrakcyjnymi miejscami do uprawiania turystyki pieszej.