To nie tylko kurort od lat przyciągający turystów i pasjonatów sportów górskich, ale to także kolebka kultury góralskiej i sztuki podhalańskiej, obok których wykształcił się unikatowy styl zakopiański. Zakopane, odkryte przez dra Tytusa Chałubińskiego, od końca XIX wieku skupiało środowiska artystów i uczonych inspirowanych bliskością Tatr i góralszczyzną. Dominujące nad miastem Tatry sprawiają, że sezon turystyczny trwa tutaj cały rok, a szczególny klimat miejsca przyciąga.

Czy magia Zakopanego jest rzeczywiście wszechobecna? Warto przekonać się o tym odwiedzając to zachwycające miejsce.

Niepowtarzalną i niespotykaną gdzie indziej cechą Zakopanego nie są bynajmniej góry, ani folklor góralski, ale symbioza tych trzech czynników: Tatr, góralszczyzny i inteligencji polskiej, która z Tatr i góralszczyzny czerpie natchnienie twórcze. Zakopane może i powinno być miejscem wspaniałych – choć nie masowych – imprez kulturalnych na najwyższym poziomie, niekomercyjnych festiwali, wystaw i edycji książkowych, a nie tylko targiem turystyki i handlu

Władysław Orkan

Wyjątkowy klimat podtatrzańskiej osady

Zakopane fascynowało od zawsze, duch miejsca intrygował i od początku przyciągał osobowości wyjątkowe. Pierwsza, pisemna wzmianka o Zakopanem pochodzi z 1605 roku, ale Tatry były wówczas jeszcze nieznane. Na początku XIX wieku życie Zakopanego skupiało wokół działalności huty żelaza w Kuźnicach. Lekarz i botanik Tytus Chałubiński, określany odkrywcą Zakopanego. Do Zakopanego i w Tatry jeździło się co prawda od początku wieku XIX, ale to on przyjechwszy tu 1873 roku i przyczynił się do rozsławienia miejsca. Lekarz dostrzegał walory klimatyczne Zakopanego-uzdrowiska, którego warunki wpływały korzystnie na leczenie gruźlicy. Z drugiej strony doceniał urok Tatr i osobliwość kultury góralskiej. To za sprawą Chałubińskiego do Zakopanego zaczęły przyjeżdżać inne osobistości ze świata kultury, sztuki i nauki. Postaci te oczarowane pięknem gór i inspirowane nieznaną wcześniej góralszczyzną przyczyniały się do rozwoju miejsca, nazwanego później przez Rafała Malczewskiego  "Pępkiem świata". To dzięki Chałubińskiemu w Zakopanem pojawił się m.in. Stanisław Witkiewicz, twórca stylu zakopiańskiego, którego dzieła podziwiać można do dziś, niemalże na każdym kroku. To w Zakopanem odpoczywała Maria Skłodowska-Curie, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Ignacy Jan Paderewski i wielu innych. To Zakopane, dzięki Stefanowi Żeromskiemu, jako pierwsze odzyskało niepodległość w 1918 roku. To tutaj odbywały się przed laty Narciarskie Mistrzostwa Świata FIS, teraz organizowane są Mistrzostwa Świata w Skokach Narciarskich, Festiwal Folkloru Ziem Górskich i wiele innych wydarzeń sportowych i kulturalnych.

Styl zakopiański i artyści – ponadczasowe muzea

Chcąc dobrze poznać specyfikę miejsca, zwiedzanie rozpocząć należy u źródeł. Muzeum Tatrzańskie, skarbnica wiedzy o Tatrach i Podhalu, otwiera przed turystami drzwi do fascynującego świata twórczości artystycznej i dziedzictwa kulturowego regionu. Składające się z 11 filii, z czego większość zlokalizowanych jest w samym Zakopanem dostarcza niezapomnianych wrażeń i rzetelnej wiedzy. Chałupa Gąsieniców Sobczaków, w której prezentowana jest między innymi kolekcja obiektów etnograficznych Dembowskich przedstawia tradycyjną chałupę góralską, sprzęty codziennego użytku, rękodzieło górali, które stanowiło inspirację do powstania stylu zakopiańskiego. Zlokalizowana nieopodal willa Koliba, pierwsza willa w stylu zakopiańskim, przenosi odwiedzających w czasie do pięknych salonów i wnętrz zaprojektowanych przez Stanisława Witkiewicza, uzupełnionych dziełami czołowych artystów zakopiańskich: Wojciecha Brzegi, Tymona Niesiołowskiego, Franciszka Neużila. Galeria Sztuki w willi Oksza, trzecie dzieło Stanisława Witkiewicza wybudowane w stylu zakopiańskim, prezentuje dorobek kolonii artystycznej Zakopanego. Drewniane wnętrza wypełnione są dziełami takich twórców jak: Stanisław Barabasz, Stanisław Gałek, Leon Wyczółkowski, Rafał Malczewski, Wojciech Weiss. Zwiedzający obcować mogą ze sztuką inspirowaną Tatrami i Podhalem z najwyższej półki i z różnych dziedzin: fotografii, malarstwa, grafiki, rzeźba i rękodzieła artystycznego. Wśród eksponatów znajdują się także prace uczniów Szkoły Przemysłu Drzewnego, na czele z Zofią Stryjeńską i Karolem Stryjeńskim. Osobna sala ekspozycyjna poświęcona jest twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza ‘Witkacego’, jednej z najbardziej rozpoznawalnych postaci zakopiańskich świata sztuki, twórcy słynnej firmy portretowej.

Nieco inne spojrzenie na sztukę oferuje Galeria Władysława Hasiora, jednego z najwybitniejszych polskich artystów drugiej połowy XX wieku. Przez pryzmat pop-artu i sztuki asamblażu, często inspirowana sztuką ludową, mitologią, historią prowokuje i zachęca do trenowania wyobraźni. Na terenie Zakopanego znajdują się jeszcze dwie filie Muzeum Tatrzańskiego: gmach główny oraz związanego z Zakopanem Muzeum Kornela Makuszyńskiego, ale są one obecnie w remoncie. Wiedzę na temat zakopiańskiej twórczości artystycznej dopełnia wizyta w klimatycznej willi Atma, w Muzeum Karola Szymanowskiego, gdzie ekspozycja prezentuje życie i twórczość kompozytora. Koniecznie należy wybrać się do oddalonego nieco od centrum Muzeum Jana Kasprowicza na Harendzie znajdującego się w willi, w której poeta mieszkał razem z żoną. Na ekspozycji stałej prezentowane są pamiątki po poecie i jego rodzinie: meble, obrazy, książki, fotografie. Tym, którzy chcą zgłębić jeszcze wiedzę o regionie spodoba się ekspozycja w Centrum Kultury Rodzimej "Czerwony Dwór", willa w której mieszkał Artur Rubinstein i bywał Stefan Żeromski. Ekspozycja prezentuje wystawy twórczości podhalańskich twórców, zwłaszcza tradycyjne malarstwo na szkle zakopiańskich twórców.

Unikatowa przyroda Tatr

Przypomnijmy, że Tatry są światowym rezerwatem biosfery. Przyrodę tatrzańską i topografię gór poznać można z kolei odwiedzając odremontowane Centrum Edukacji Przyrodniczej Tatrzańskiego Parku Narodowego. W ramach zwiedzania można wziąć udział w bardzo ciekawym spacerze edukacyjnym, który zainteresuje z pewnością najmłodszych i zaskoczy ciekawostkami tatrzańskimi także starszych. Imponujące wrażenie na odwiedzających robi największa makieta Tatr, na której z bliska można przyjrzeć się wszystkim szczytom. Prezentacja z komentarzem lektora, projekcja filmu w Kinie 4Di 3D oraz realistyczne dioramy prezentujące ekosystemy tatrzańskie i wpływ człowieka uświadamiają  o wartości gór. Podczas zwiedzania można zajrzeć nawet do jaskini i posłuchać a nawet poczuć jak toczy się w niej tatrzańskie życie. Dla dzieci ogromną atrakcją jest Sala Odkryć, która oferuje edukacyjne gry komputerowe, na przykład pomagające posługiwać się mapą, rozpoznawać odgłosy przyrody tatrzańskiej i ćwiczyć spostrzegawczość. Centrum Edukacji Przyrodniczej oferuje fascynującą edukację w nowoczesnym wydaniu uświadamiającą o ochronie przyrody tatrzańskiej, o zwyczajach i życiu zwierząt i roślin.

Historia i klimat miejsca trochę inaczej

Dawna architektura Zakopanego zachwyca absolutnie każdego. Tym, którzy nie przepadają za wizytami we wnętrzach muzealnych Zakopane może zaproponować alternatywę – włóczenie się uliczkami i zakamarkami miasta. Muzeum Tatrzańskie opracowało trasy dwie trasy spacerowe: Szlakiem Stylu Zakopiańskiego oraz Szlakiem Znakomitych Zakopiańczyków. Pierwsza trasa który prowadzi przez główne, te dobrze znane, ale też te mniej rozpoznawane zabytki architektury regionalnej. Po drodze podziwiać można kultowe obiekty architektury drewnianej takie jak willa Koliba, Stary Kościółek i cmentarz na Pęksowym Brzyzku, nekropolię wybitnych Polaków. Na cmentarzu znajdują się groby prawdziwe i symboliczne znanych taterników, speleologów, toprowców, postaci wybitnych ze świata sztuki i nauki, sławnych Zakopiańczyków. Na nagrobkach widnieją takie nazwiska jak: Bronisław Czech, Kornel Makuszyński, Mariusz Zaruski, Andrzej Chramiec, Tytus Chałubiński, Stanisław Witkiewicz, Karol Szymanowski i wielu innych. Dalej trasa prowadzi szlakiem zabytkowych budynków murowanych i drewnianych, np. Dom pod Jedlami oraz zabytkowych kościołów zakopiańskich. Z zabytków sakralnych warto zajrzeć do Sanktuarium Narodowego Matki Bożej Fatimskiej na Krzeptówkach, które w 1997 roku odwiedził papież Jan Paweł II. Koniecznie odwiedzić trzeba Stary Kościółek z drewna modrzewiowego przy ulicy Kościeliskiej, który jest najstarszym kościółkiem stolicy Tatr i Podhala. Przy Krupówkach warto zatrzymać się przy kościele św. Rodziny. Nieco dalej od centrum znajdują się drewniane i równie piękne kościoły Salwatorianów i Bernardynów przy Bulwarach. Spacerując z Kuźnic w stronę Kalatówek warto odwiedzić Klasztor Albertynek, a odbijając w prawo do góry, sąsiedni Klasztor Albertynów. Absolutnie zachwycającym miejscem jest Kaplica Najświętszego Serca Jezusa na Jaszczurówce projektu Stanisława Witkiewicza, która prezentuje się magicznie zwłaszcza w zimowej odsłonie.

Jeszcze inna trasa prowadzi Szlakiem Znakomitych Zakopiańczyków poprowadzonym niekiedy przez te same miejsca ważne dla postaci związanych z historią Zakopanego i przybliża działalność wybitnych osób związanych z Podhalem.

Z kolei propozycją nie do odrzucenia na wieczór jest absolutnie wyjątkowy i zachwycający unikalną atmosferą Teatr Witkacego, który w repertuarze ma również sztuki inspirowane kulturą i twórczością Zakopanego, np. kultowe „Na Przełęczy” równie popularne „Człapówki” czy „Demonizm zakopiański”.

Zakopane - termy i potrawy regionalne 

Po niezapomnianych przeżyciach duchowych, których dostarczają wycieczki górskie, spacery czy wizyty w muzeach i teatrze w Zakopanem można oddać się też relaksowi ciała. Dużym zainteresowaniem cieszą się hotele, w których oferowane są przeróżne zabiegi SPA. Jednym z popularniejszych miejsc jest także zakopiański Aqua Park oferujący masaże wodne w wodach geotermalnych, atrakcje dla dzieci oraz sauny. Trochę dalej od miasta znajdują się również Termy Chochołowskie, Termy Szaflary i Termy w Bukowinie Tatrzańskiej. Zakopiańskie restauracje, których nie brakuje zwłaszcza przy Krupówkach i w okolicznych uliczkach specjalizują się w kuchni tradycyjnej oferując pyszne potrawy regionalne, które smakują zwłaszcza po dniu pełnym wrażeń. Oscypek, pierogi z bryndzą, kwaśnica czy pstrąg górski to potrawy, których koniecznie trzeba spróbować. W restauracjach i karczmach wyjątkowy klimat wprowadza także muzyka góralska na żywo.

Tatry i inne szlaki

Zakopane i okolice to przede wszystkim raj dla turystów lubiących wędrówki i aktywności górskie. Oprócz spaceru Krupówkami, warto spojrzeć na Zakopane z innej perspektywy. Wjazd kolejką na Gubałówkę dostarcza wielu wrażeń, a przy pięknej pogodzie można na górze zażyć słonecznej kąpieli z widokiem na niczym nieograniczoną panoramę Tatr. Spacer można kontynuować w stronę Kościeliska lub Harendy. Na chętnych na większe wyzwania czeka także kolejka na Kasprowy Wierch, ale z racji na duże zainteresowanie bilet warto zakupić wcześniej. W Zakopanem swój początek ma większość dolin tatrzańskich, zwłaszcza Dolina Strążyska czy Dolina Białego. Mniej znane, a niemniej urokliwe to Dolina za Bramką i Ku Dziurze. Sieć szlaków pozwala za zaplanowanie ciekawych pętli i spacerów dostosowanych do indywidualnych możliwości. Często można połączyć trasę ze ścieżką biegnącą pod Reglami i nacieszyć oko panoramą na pasmo Gubałówki i niżej położone hale. Na bardziej zaprawionych w marszu czekają wyższe partie gór, których szlaki startują w Kuźnicach. Hala Gąsienicowa i główne szczyty Tatr Wysokich, Kasprowy Wierch, grań Czerwonych Wierchów to tylko niektóre z najpopularniejszych miejsc.Niezwykle atrakcyjną odmianą jest wyjazd kolejką PKL na Kasprowy Wierch wybudowana w niezwykle ekspresowym tempie, w ciągu 227 dni w latach 1935-1936. Kolejka kursuje codziennie, wjazd na górę trwa ok. 30 minut. Atrakcja jest oblegana przez turystów, dlatego warto wcześniej zakupić bilet online. Na szczycie, przy pięknej pogodzie otwiera się panorama na najwyższe szczyty tatrzańskie, z dumnie prezentującą się na pierwszym planie Świnicą i granią Tatr Zachodnich z drugiej strony. Warto przespacerować się  na pobliski Beskid (2012 m n.p.m.) a mający więcej sił mogą zejść z Kasprowego na Halę Gąsienicową  i do Kuźnic.

Zimą z kolei, oprócz spacerów górskich turyści korzystać mogą z tras narciarskich z Kasprowego Wierchu oraz z okolicznych wyciągów – pod Nosalem, Krokwią, na Szymoszkowej i wielu innych. Więcej wolności mają z kolei skiturowcy, którzy korzystać mogą ze szlaków turystycznych i nartostrad.

Wydarzenia kulturalne

Oprócz otwartych dla turystów muzeów i teatru Zakopane może zaproponować także bardzo szeroką ofertę spotkań i wydarzeń kulturalnych. Cyklicznie odbywają się pod Tatrami największe w Polsce koncerty sylwestrowe na Równi Krupowej. Każdego roku od wiosny do jesieni przyjeżdżają artyści i muzycy z całego świata aby wziąć udział w Festiwalach: Festiwalu Ziem Górskich, Festiwalu Moc Gór - Spotkania z Filmem Górskim, Festiwal Książki, Salon Marcowy i Pokaz Filmów o Sztuce, Tatrzańskie Musealia i Jazz Camping na Kalatówkach.