Tarnów. Wspaniała renesansowa perła na polskim biegunie ciepła. Miasto wielu kultur i żywiołów

Aktualności

Tarnów to wyjątkowe miejsce – według telewizji CNN jedno z 15 europejskich miast wartych odwiedzenia. Perła Renesansu, miasto wielu kultur z najlepiej zachowanym w Polsce modernistycznym osiedlem robotniczym i obiektami wyjątkowego na skalę europejską małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej. Region z polskim Gaudim, winnicami, doskonale rozwiniętymi szlakami rowerowymi, najstarszą kopalnią soli i jednocześnie najdłużej nieprzerwanie działającym polskim zakładem przemysłowym. Zapraszamy do odkrywania Tarnowa, najcieplejszego polskiego miasta, ale też smakowania Ziemi Tarnowskiej.

Zabytki Tarnowa

Skąd swą nazwę wywodzi Tarnów? Jedni twierdzą, że od nazwy krzewów tarniny, które rosły na okolicznych wzgórzach. Według innych imię dał mu założyciel osady - rycerz Tarn. A jak było naprawdę? Tego nikt nie wie. Za to wiadomo, że w Tarnowie tworzyli najwybitniejsi włoscy architekci i rzeźbiarze, jak chociażby Bartolomeo Berecci, Jan Maria Padovano, czy Santi Gucci.

„Perła renesansu’’ – tak o Tarnowie i jego Starówce wypowiadają się wybitni znawcy sztuki. Wędrując ulicami Tarnowa, możemy podziwiać renesansowe kamieniczki, mieszczące się w samym sercu rynku, Dom Mikołajowski wzniesiony w XVI w., Dom Florencki czy centralnie ulokowany Ratusz z 30-metrową wieżą i najstarszym w Polsce ręcznie nakręcanym zegarem.

Rynek Główny – wspaniała perła renesansu

Stare miasto – renesansowy salon Tarnowa – zachowało dawny, pochodzący z czasów lokacji w 1330 roku, owalny kształt z centralnym prostokątnym rynkiem. W XVI wieku dotychczasowe drewniane domy zostały zastąpione przez piękne kamieniczki z podcieniami i ozdobnymi attykami. Nic więc dziwnego, że otoczony uroczymi renesansowymi kamienicami tarnowski Rynek przez wielu uznawany jest za jeden z najpiękniejszych w Polsce.

Niewątpliwie jego punktem centralnym jest Ratusz, przebudowany w stylu renesansowym przez włoskiego architekta Jana Marię Padovana, będący obecnie siedzibą Galerii Sztuki Dawnej (oddziału Muzeum Okręgowego). Warto zajrzeć choć na chwilę do jego środka, do wystawnej Sali Pospólstwa, w której mieści się Galeria Portretu Staropolskiego. To najbardziej reprezentacyjne pomieszczenie ratusza prezentuje bowiem zbiór najcenniejszych portretów sarmackich w Polsce. Po zwiedzeniu wnętrza można spojrzeć na miasto z nieco innej perspektywy – z 30 metrowej wieży ratusza, z której roztacza się przepiękna panorama na najbliższą okolicę i majaczące na horyzoncie pasma Beskidów. Gdy już opuścimy ten punkt obserwacyjny warto odbyć spacer biegnącymi od rynku uliczkami, zwłaszcza porą wieczorową, gdy do życia budzą się lokalne kawiarnie i restauracje.

Bazylika z monumentalnymi nagrobkami

Wnętrze trójnawowej Bazyliki Katedralnej to prawdziwe muzeum rzeźby renesansowej i manierystycznej z imponującymi, wykonanymi również przez Jan Maria Padovano, pomnikami nagrobnymi rodu Tarnowskich, czy też Ostrogskich; XVII-wieczną figurą Matki Bożej Bolesnej.

Na co jeszcze warto zwrócić uwagę? W obrębie starego miasta warto odwiedzić Bazylikę Katedralną, gotycki kościół, w którego wnętrzach znajduje się pomnik nagrobny rodziny Tarnowskich. Jest to najwyższy pomnik renesansowy w Polsce autorstwa włoskiego rzeźbiarza Giovanniego Marii Padovano. Renesansowe zdobienia uznawane są za najwybitniejsze dzieła sztuki nie tylko w Polsce, ale także w Europie. Warto również odbyć niespieszny spacer, biegnącym nieopodal, głównym deptakiem miasta – ulicą Wałową, wiodącą wzdłuż pięknych kamienic czynszowych. Przy niej znajduje się także kilka innych zabytków, między innymi tych związanych z literaturą – pomnik Romana Brandstaettera czy Ławeczka Poetów.

Miasto wielu kultur – ślady żydowskie, węgierskie i romskie w Tarnowie

Wizyta w Tarnowie, drugim co do wielkości mieście Małopolski, to okazja do spotkania z wieloma kulturami – przez wieki mieszkali tu obok siebie Polacy, Żydzi i Romowie. Dziś po dawnej dzielnicy żydowskiej prowadzi miejski szlak, między innymi do jedynej zachowanej pozostałości głównej tarnowskiej synagogi, czyli bimy (podwyższenie, na którym czytano fragmenty Tory) i na rozległy kirkut (cmentarz żydowski). Z kolei w tarnowskim Muzeum Etnograficznym można zobaczyć jedyną w Europie ekspozycję poświęconą kulturze romskiej.

Aktualnie liczbę mieszkańców Tarnowa szacuje się na ponad 100 tysięcy, a przed wojną połowę jego ponad 50 tysięcznej społeczności stanowili Żydzi. Obok wspomnianej bimy, do dziś przetrwała jeszcze rytualna łaźnia – mykwa, wzniesiona w 1902 roku w stylu mauretańskim. Obecnie znajduje się w niej wyśmienita restauracja serwująca między innymi dania kuchni żydowskiej.

Spacerując po Tarnowie odnaleźć można także liczne odniesienia do kultury węgierskiej, bowiem już od średniowiecza Tarnów słynął z bliskich kontaktów z Węgrami. To w Tarnowie urodził się Józef Bem, generał i strateg, uczestnik powstania listopadowego, działacz polityczny Wielkiej Emigracji i naczelny wódz powstania węgierskiego. Pomnik generała, mural przedstawiający fragment Panoramy Siedmiogrodzkiej oraz Brama Seklerska im. Józefa Bema i Sandora Petöfiego to ślady wieloletniej przyjaźni polsko-węgierskiej.

Z Tarnowem związane były także wędrówki Romów, o czym przypomina ekspozycja w Muzeum Etnograficznym. Z kolei śladem rezydujących niegdyś w Tarnowie Austriaków jest przepiękny secesyjny dworzec i tramwaje, bowiem Tarnów był trzecim miastem w Galicji (po Krakowie i Lwowie), w którym pojawiła się linia tramwajowa.

Muzea i zabytki architektury – Tarnów z różnych perspektyw

Żądni wiedzy i pragnący zgłębić znajomość regionu odwiedzić powinni znajdujące się w centrum Muzeum Etnograficzne, zlokalizowane w XVIII wiecznym dworku krytym gontem, Muzeum Diecezjalne, najstarsze w Polsce muzeum z obiektami sakralnymi, czy Muzeum Historii Tarnowa i Regionu.

W Muzeum Etnograficznym, jednej z filii Muzeum Okręgowego w Tarnowie, prezentowana jest ekspozycja stała poświęcona Romom, ich historii i kulturze poprzez prezentację przedmiotów codziennego użytku, strojów, instrumentów. W programie zwiedzania warto zaplanować także wizytę w Galerii „Panorama”, która znajduje się w budynku dworca i prezentuje wystawę związaną z historią Panoramy Siedmiogrodzkiej – słynnym dziełem polskich i węgierskich malarzy upamiętniającym zdobycie Sybina przez powstańców węgierskich pod dowództwem Józefa Bema. Do dziś zachowało się 31 fragmentów Panoramy, Muzeum w Tarnowie posiada w zbiorach 20 z nich. Muzeum Diecezjalne natomiast otwiera przed zwiedzającym drzwi do świata sztuki sakralnej, połączonej z ludowością z różnych przestrzeni czasowych. We wnętrzach muzeum sale ekspozycyjne dzielą się na Galerię obrazów ludowych, Galerię sztuki średniowiecznej, Sztuka ludowa i Sala ornatów. Zlokalizowane w samym sercu miasta Muzeum Historii Tarnowa i Regionu prezentuje m.in. stare dokumenty, średniowieczne miecze, gospodę cechową, a dzięki ciekawej aranżacji przenosi odwiedzającego do wielowymiarowej przeszłości Tarnowa. Obowiązkowo w programie wycieczki powinna znaleźć się także Galeria Sztuki Dawnej zlokalizowana w Ratuszu prezentująca Galerię Portretu Staropolskiego.

Warto również pamiętać, że w Tarnowie znajdują się aż dwa zabytkowe kościoły drewniane, pięknie wpisane w małopolski Szlak Architektury Drewnianej. Świątynia Matki Bożej Szkaplerznej na Burku z 1458 roku o gotyckiej bryle kryje ładne wnętrze z barokową polichromią i cudownym obrazem Matki Boskiej z XVII wieku. Kryty gontem kościół pod wezwaniem św. Trójcy z baniastym, barokowym hełmem wieży pochodzi z 1597 roku.

Tarnów Mościce – modernistyczne „miasto-ogród”

Miłośników modernizmu z pewnością zachwyci przemysłowa dzielnica miasta – Tarnów Mościce z zakładami azotowymi, jedną ze sztandarowych inwestycji Centralnego Okręgu Przemysłowego budowanego w latach 30. XX wieku. Odnajdziemy tutaj także najlepiej zachowane w Polsce modernistyczne osiedle robotnicze zbudowane według koncepcji „miasta-ogrodu”. Nazwa dzielnicy pochodzi od nazwiska prezydenta Polski Ignacego Mościckiego (1926–1939), jednego z najwybitniejszych naukowców swoich czasów, twórcy wynalazków fundujących współczesny przemysł chemiczny. I warto przypomnieć, że prezydent Mościcki wszystkie swoje patenty technologiczne podarował Polsce.

Można też oczywiście zajrzeć do Centrum Sztuki Mościce, prezentującego wystawy fotograficzne oraz ciekawe wydarzenia artystyczne.

Wśród zieleni, z widokiem na miasto

Na polskim biegunie ciepła znajdzie się także coś dla ceniących odpoczynek na świeżym powietrzu oraz aktywny wypoczynek w bliskości przyrody. Zrewitalizowany Park Strzelecki zachęca do spacerów alejkami wśród starego drzewostanu i kwitnących bujnie na wiosnę kwiatów. Na chwilę odpoczynku można natomiast zatrzymać się przy słynnym Mauzoleum gen. Bema.

Zainteresowani historią i lubiący nieco dłuższe spacery mogą wybrać się na Górę św. Marcina (384 m n.p.m.), oddaloną od centrum o około 3 km. Na wzgórzu odnaleziono pozostałości m.in. grodu plemiennego Wiślan, a są tam także ruiny zamku obronnego wybudowanego przez Spycimira z Melsztyna. Wzgórze, którego nazwa pochodzi od patrona XV-wiecznego kościoła z sąsiedniej wsi Zawada, jest świetnym punktem widokowym na miasto i okolicę.

Malownicze szlaki rowerowe i winnice w okolicach Tarnowa

Tarnowskie to także region z doskonale rozwiniętą infrastrukturą rowerową. Na północy przebiega Wiślana Trasa Rowerowa, do której w Wietrzychowicach dołącza VeloDunajec, tworząc komfortowe połączenie z Tarnowem, oraz położonymi w jego sąsiedztwie trasami VeloNatura / Eurovelo11 i VeloMetropolis / Eurovelo4. Oto inne tarnowskie szlaki i ścieżki rowerowe:

⇒ Dąbrowa Tarnowska – Tarnów Mościce

łagodny, rekreacyjny szlak łączący dwa największe ośrodki miejskie regionu, czyli Tarnów i Dąbrowę Tarnowską

⇒ Tarnów Mościce – Ciężkowice (szlak zielony)

długa i wymagająca trasa na Pogórze Ciężkowickie to szansa na zobaczenie m.in. Skamieniałego Miasta

⇒ Tarnów Mościce – Ciężkowice (szlak niebieski)

średniej trudności szlak o dużych walorach krajobrazowych, biegnący alternatywną drogą ku Pogórzu Ciężkowickiemu

⇒ Tarnów Mościce – Szczepanów (szlak czerwony)

łatwy szlak dla niewprawionych rowerzystów, wiodący częściowo przez las na zachód od Tarnowa

⇒ Bogumiłowice PKP – Szczepanów (niebieski)

rekreacyjna trasa o niedługim dystansie, w dużej części odseparowana od ruchu kołowego

I warto pamiętać, że klimat regionu tarnowskiego sprawił, że wiele pół w regionie zamieniło się w winnice. Ile ich jest? Tego dowiedzą się wszyscy, którzy wybiorą się na Małopolski Szlak Winny. Koneserom dobrego wina polecamy też Tuchovinifest – Międzynarodowym Festiwalu Wina. Nie możecie przegapić również Tarnowskich Dionizji, podczas których lokalni winiarze prowadzą tradycyjny orszak winny po Starym Mieście.

Bochnia i Brzesko, czyli wyjątkowi sąsiedzi Tarnowa

Będąc w Tarnowie warto też zajrzeć do Bochni i Brzeska. Dlaczego? Bochnia to jedno z najstarszych miast Małopolski – była ważnym ośrodkiem handlowym już przed rokiem 1200, a prawa miejskie uzyskała cztery lata przed królewskim Krakowem w 1253 roku. Swój rozkwit zawdzięczała oczywiście soli, „ropie naftowej” średniowiecza, jednemu z najważniejszych surowców dawnej Polski przynoszących bajeczne dochody. Wspomnieć w tym miejscu wypada, że otwarta dla turystów bocheńska Kopalnia Soli, działająca od 1251 r., jest najdłużej nieprzerwanie działającym polskim zakładem przemysłowym i najstarszą polską kopalnią soli. Ma również Bochnia, i Małopolska jednocześnie, swojego polskiego Gaudiego – w opinii znawców bocheński Koci Zamek czy Willa pod Kozłem to jedno z najpiękniejszych dzieł najbardziej oryginalnego architekta polskiej secesji i historyzmu Teodora Talowskiego.

A Brzesko? To z kolei historyczne miasteczko, które słynie z Browaru Okocim. Na brzeskim Rynku można też obejrzeć eklektyczne kamieniczki, kościół i ratusz.

⇒ Najwięcej o Tarnowie i okolicach dowiesz się w Centrum Informacji Turystycznej Tarnów