Szlak Kultury Wołoskiej. Na tropach ludu, który miał wędrówkę w duszy

Actively in the summer

Mountains

Our recommendations

Turist Routes

News

Wołosi. Pasterski lud, który na ziemie polskie dotarł ok. XV w., przynosząc ze sobą nie tylko gospodarską sztukę wypasania owiec w trudnym terenie górskim, ale także bogatą kulturę, żywą do dzisiaj.

Do wyboru turystów jest 15 szlaków tematycznych, głównie pieszych, ale też dwa rowerowe i jeden samochodowy, prowadzących przez miejsca związane z działalnością pasterską. Trasy są zróżnicowane pod względem długości oraz charakteryzują się różnym stopniem trudności.

Od świętego Wojciecha do św. Michała Archanioła

Wołosi to lud pasterski, który wraz z cennym dziedzictwem kulturowym oraz sztuką wypasania owiec na ziemiach polskich pojawił się ok. XV wieku. Cechą charakterystyczną i istotą działalności Wołochów była wędrówka – ta dalsza, łukiem Karpat i lokalna, sezonowa pomiędzy miejscem zamieszkania i miejscem wypasu owiec. Pobyt owiec na halach poprzedzał i kończył redyk – uroczyste wyjście pasterzy ze stadami oraz ich powrót. Sezon wypasowy tradycyjnie rozpoczynał się w dzień św. Wojciecha (23 kwietnia), kończył zaś w dzień św. Michała Archanioła (29 września). Wyjściu i dotarciu bacy, juhasów i owiec na górskie hale towarzyszyły magiczne obrzędy, mające na celu ochronę stada przed złymi mocami oraz gwarantujące udany wypas i bezpieczny powrót owiec do wsi. Mimo tego, że wędrowne pasterstwo, zwane transhumancyjnym, powoli w Europie zanika, kultywuje się redyki mające charakter widowiska folklorystycznego. To niezwykła okazja do zapoznania się z kulturą pasterską. W 2013 roku został zorganizowany wyjątkowy Redyk Karpacki – przepęd kilkuset owiec wraz z psami pasterskimi, osłami i końmi. Pasterze wraz ze swoimi zwierzętami dziennie pokonywali około 15 km, a w całości trasa ich wędrówki wyniosła ponad 1200 kilometrów. Prowadziła wzdłuż Karpat – z Rumunii przez Ukrainę, Polskę i Słowację, a kończyła się w Czechach.

Jazda, Panie Gazda

Szlak Kultury Wołoskiej to szlak turystyki kulturowej prezentujący przekrojowo dziedzictwo kulturowe i spuściznę Wołochów od zawsze wpisane w krajobraz górski. Zobacz klip nagrany w Beskidzie Sądeckim na Szlaku Kultury Wołoskiej (Stary Sącz, Rytro, Piwniczna-Zdrój, Wierchomla). Słowa utworu „Dalej jazda Panie Gazda” napisał Michał Zabłocki, muzykę Czesław Mozil.

Na Małopolskim odcinku Szlaku Kultury Wołoskiej zostały stworzone specjalne miejsca odpoczynku oraz infrastruktura informacyjno - edukacyjna. W miejscowościach Ludźmierz, Sękowa, Małastów, Jaworki, Rytro i Piwniczna-Zdrój powstały altany turystyczne, nawiązujące stylem do regionalnych wzorców architektonicznych. Altany wyposażono w ławy, stojak na rowery, kosze, pulpity z informacją o dziedzictwie kultury wołoskiej.

Wyróżnikiem Szlaku, zapraszającym do wędrówek górskimi ścieżkami i polanami są bramy karpackie w Ludźmierzu, Piwnicznej-Zdrój i Wierchomli. W miejscowościach Leśnica, Wojkowa, Rytro, Zakopane, Murzasichle, Chochołów, Lipnica Wielka, Łapsze Wyżne, Maciejowa, Piwniczna Zdrój, Dzianisz, Brzegi, Czarny Dunajec – Baligówka, Sękowa, Małastów, Jaworki, Ochotnica Górna, Ochotnica Górna – Przełęcz Knurowska zamontowano łącznie 16 tablic informacyjnych i 18 słupków wołoskich, wskazujących przebieg Szlaku oraz atrakcje w najbliższej okolicy. Ochotnicę Górną, jedną z większych kolonizacji wołoskich, a także miejsce w którym narodziła się idea Szlaku Kultury Wołoskiej, oznaczono „laską” wołoską. Zapraszamy do wędrówki Szlakiem Kultury Wołoskiej!

Ścieżka historyczna: przez Gorce i wieś Ochotnica

Trasa piesza wynosząca 7,7 km, o średnim stopniu trudności prowadzi przez okolice wsi Ochotnica, która uważana jest za główną wieś wołoską na Podhalu. Trasa o tematyce historycznej prowadzi przez najważniejsze miejsca związane z pierwszym osadnictwem na prawie wołoskim. Jej atutem są punkty widokowe na Tatry i Beskidy (np. z Jaworzyki Gorcowskiej lub z wieży widokowej na Gorcu). Ścieżka prowadzi przez urokliwe Hale Gorcowskie, na których dawniej intensywnie wypasane były owce.

Ścieżka przyrodnicza: dwa żywioły gorczańskie

Trasa piesza o długości 18,2 km i o średnim stopniu trudności prowadzi wzdłuż brzegu Ochotnicy. Ścieżka o tematyce przyrodniczej wiedzie na styku dwóch żywiołów: przez polany wypalane metodą żarową i przez dolinę Kamienickiego Potoku. Punkt startowy znajduje się na przełęczy Przysłop, dalej prowadzi przez widokową Polanę Podskały, Gorc Troszacki i Polanę Pustak. Trasa zachwycająca krajobrazem prezentuje także walory przyrodnicze Gorców, a leżąca na szlaku wieś Ochotnica słynie z jesiennego redyku.

Ścieżka etnograficzna: ciekawostki językowe

Dość długa trasa piesza wynosząca prawie 30 kilometrów prowadzi najstarszym szlakiem w Beskidzie Sądeckim: od doliny Popradu, z Piwnicznej-Zdroju aż do Krościenka nad Dunajcem. Wiedzę o kulturze wołoskiej zgłębić można już na początku trasy oglądając wystawę instrumentów ludowych Karpat na ekspozycji w Piwnicznej. Po drodze zapoznać można się z tradycyjnymi nazwami wołoskimi, które noszą wsie, osady, polany i szczyty. Przepiękne widoki z Przełęczy Obidza, Wielkiego Rogacza i Przełęczy Przysłop dostarczają estetycznych przeżyć i rekompensują trudy wędrówki.

Ścieżka etnograficzna: Pieniny, Spisz, Podhale

Kolejna długodystansowa trasa piesza o tematyce etnograficznej przecina aż trzy regiony: Pieniny, Spisz i Podhale, a prowadzi ze Sromowców Niżnych do Zakopanego, jej długość to aż 67 km. Oprócz zachwycających widoków na najwyższe pasma górskie w Polsce, po drodze odwiedzić można szałasy pasterskie pod Trzema Koronami czy Polanę Podkólne w Jurgowie, na której znajduje się kompleks ponad pięćdziesięciu szałasów.

Ścieżka etnograficzna: redyk w Beskidzie Żywieckim

Trasa piesza o średnim stopniu trudności na dystansie 15 km prowadzi z Zubrzycy Górnej do Zawoi. Wędrówka o tematyce etnograficznej rozpoczyna się w regionalnym skansenie w Orawskim Parku Etnograficznym. Ścieżka poprowadzona jest przez malowniczą Polanę Śmietanową, będą niegdyś bardzo atrakcyjnym terenem wypasowym do schroniska na Markowych Szczawinach u podnóża Babiej Góry. Trasa kończy się w skansenie prezentującym dawne budownictwo drewniane w Zawoi Markowej.

Ścieżka etnograficzna: pod Turbaczem

Przeszło 22-kilometrowa trasa piesza prowadząca z Ochotnicy Górnej do Nowego Targu przywołuje pamięć o legendarnym bacy i znachorze Tomaszu Chlipale, zwanym Bulandą. Ścieżka przebiega przez widokowe polany i hale pod Turbaczem. Na jednej z nich, na Polanie Jaworzyna Kamienicka, znajduje się zabytkowa Bulandowa Kapliczka, natomiast na Hali Wzorowej odpocząć można przy bacówce, gdzie do dziś prowadzi się kulturowy wypas owiec. Stopień trudności trasy oznaczony jest jako średni.

Ścieżka etnograficzna: przez Beskid Mały

Dość długa, ponad 24-kilometrowa trasa piesza prowadzi z Czartaka pod Wadowicami do Suchej Beskidzkiej. Także polany i łąki Beskidu Małego słynęły z intensywnego pasterstwa, a jedną z atrakcji nieopodal trasy jest Jaśkowa Arka – blaszana szopa w kształcie łodzi oraz skansen regionalny Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej. Z Polany na szczycie Leskowca rozpościera się jedna z najpiękniejszych panoram z Beskidu Małego.

Ścieżka historyczna: przez Małe Pieniny

Piesza trasa o długości niespełna 13 kilometrów wiedzie prawie przez całe pasmo Małych Pienin. Rozpoczyna się w Jaworkach, prowadzi przez urokliwy rezerwat Wąwóz Homole oraz nieopodal widokowego Wysokiego Wierchu. Na szlaku odwiedzić można przykład wzorcowej niegdyś bacówki, Schronisko pod Dubraszką, czy tradycyjny szałas pasterski – bacówkę pod Wysokim Wierchem.

Ścieżka przyrodnicza: przez lasy w Gorcach

Piesza trasa o długości 23 kilometrów prowadzi Gorcami, przez pasmo Lubania, od Przełęczy Knurowskiej do Krościenka. Ścieżka bogata w walory krajobrazowe i przyrodnicze odradzających się polan reglowych i młodników świerkowych przebiega przez łąki będące siedliskiem storczyka. Atrakcją trasy są pozostałości kamiennych szałasów w masywie Lubania oraz wieża widokowa. Poziom trudności ścieżki oceniany jest jako średni.

Ścieżka etnograficzna: czarna owca w Beskidzie Sądeckim

30-kilometrowa trasa piesza przebiega przez miejsca związane z dawną hodowlą czarnej owcy, od Piwnicznej-Zdroju do Muszyny. Polany w pasmie Jaworzyny Krynickiej i słynna Hala Łabowa to miejsca dawnego wypasu owiec, z kolei z Bacówki PTTK nad Wierchomlą roztacza się panorama na Tatry. Wędrówkę warto zacząć od wizyty w Muzeum Regionalnym Towarzystwa Miłośników Piwnicznej, a po drodze warto zatrzymać się przy Wodospadzie na potoku Łomniczanka w Łomnicy-Zdroju.Poziom trudności ścieżki oceniany jest jako średni.

Ścieżka etnograficzna: kulturowy wypas owiec w Tatrach

Niespełna 10-kilometrowa trasa piesza poprowadzona jest przez dwie najbardziej popularne i urzekające doliny tatrzańskie: przez Dolinę Kościeliską i Chochołowską, gdzie na okolicznych polanach prowadzony jest do dziś kulturowy wypas owiec. Wędrując częściowo doliną, częściowo Ścieżką nad reglami dotrzeć można do Polany Chochołowskiej zachwycającej na wiosnę kwitnącymi krokusami. Szlak prowadzi przez Wyżnią Kirę Miętusią i Niżnią Kominiarską Polanę, gdzie przy odrobinie szczęścia spotkać można pasące się owce. Trasa jest oceniana jako łatwa.

Ścieżka przyrodnicza: przez widokowe polany Beskidu Sądeckiego

Prawie 13-kilometrowa trasa o średnim stopniu trudności prowadzi z Rytra do Piwnicznej- Zdroju. Tematem przewodnim jest krajobraz przyrodniczy Beskidu Sądeckiego, zwłaszcza polany widokowe. Malownicze widoki roztaczają się przed wędrującymi z Polany na Kordowcu, Polany Poczekaj i Polany Niemcowej. W Piwnicznej-Zdroju warto zwiedzić ekspozycję pasterską „Instrumenty ludowe w Karpatach”.

Ścieżka etnograficzna rowerowa: przez Gorce

Ponad 30-kilometrowa pętla rowerowa o tematyce etnograficznej poprowadzona jest w okolicy Rabki-Zdroju. Trasa przebiega przez Gorce, jeden z główniejszych ośrodków pasterskich. Po drodze zwiedzić można ciekawe miejscowości północnej strony Gorców zamieszkiwane przez górali. Wśród atrakcji turystycznych warto wymienić Muzeum im. Władysława Orkana, drewniany dom „Pod Trzema Madonnami” w Rabce Zdroju czy widokową Polanę Śmierdzącą w Olszówce-Jasionowie.

Ścieżka architektoniczna rowerowa: przez Beskid Niski

Trudna i wymagająca pętla rowerowa o długości ponad 50 kilometrów prowadzi przez zachodnią część Beskidu Niskiego w okolicy Gorlic. Na trasie znajdują się zabytki architektury drewnianej, cenny zespół architektoniczny wsi Bodaki, Łemkowska Zagroda Edukacyjna oraz słynny Skansen Wsi Podgórzańskiej w Szymbarku.

Ścieżka etnograficzna samochodowa: od Ludźmierza do Chochołowa

Jedyna trasa samochodowa na Szlaku Kultury Wołoskiej prowadzi przez najważniejsze miejsca, w których kształtowało się dziedzictwo kulturowe na Podhalu, od Ludźmierza, najstarszej wsi w regionie, po Czarny Dunajec. Trasa wiedzie przez Szaflary, ognisko życia artystycznego – Zakopane, czy Chochołów, wieś z charakterystyczną zabudową chałup góralskich.

Zajrzyjcie także do bacówek

Wszystkie trasy składające się na Szlak Kultury Wołoskiej poprowadzone są w wyjątkowym terenie górskim i przywołują pamięć o miejscach będących świadectwem obecności ludu pasterskiego Wołochów. Zróżnicowane pod kątem tematycznym pomagają odkryć tajemnice dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego a zjawiskowy krajobraz hal, łąk i pagórków zachwyca bez względu na porę roku. Wędrówka Szlakiem Kultury Wołoskiej jest świetną alternatywą dla turystyki górskiej, rodzinnej i indywidualnej,oraz idealną okazją do zapoznania się z historią i tradycjami regionu. Udostępnione szlaki turystyczne wyposażone są w miejsca odpoczynku oraz elementy informacyjno-edukacyjne, oznaczone tablicami i słupkami wołoskim wytyczającym przebieg szlaku. W wielu miejscach związanych z kulturą wołoską organizowane są festiwale, święta i inne wydarzenia kulturalne. Z kulturą wołoską związane są też bacówki pasterskie, w których bacowie wytwarzają tradycyjne produkty z mleka owczego.